W latach osiemdziesiątych Polska Zjednoczona Partia Robotnicza pogrążyła się w kryzysie. Sierpień ’80 i powstanie wielkiego wolnościowego ruchu społecznego „Solidarności” podkopało fundamenty partyjnej hegemonii. Partię musiały ratować wojsko, milicja i Służba Bezpieczeństwa. Bezskutecznie. Stan wojenny nie zlikwidował całkowicie opozycji, problemy gospodarcze narastały, a komuniści stracili resztki zaufania społecznego.

Związek Sowiecki, zagraniczny gwarant władzy PZPR, porzucił ideę zbrojnej obrony systemu socjalistycznego oraz swoich europejskich sojuszników. To tylko niektóre wyzwania, z którymi próbowali mierzyć się w ostatnich latach PRL partyjni decydenci. Finałem ich zmagań było wezwanie ostatniego I sekretarza KC PZPR Mieczysława F. Rakowskiego – „Sztandar wyprowadzić” – i samorozwiązanie partii na jej ostatnim zjeździe w styczniu 1990 r. Teksty zgromadzone w prezentowanym tomie pomagają zrozumieć, co doprowadziło do ostatecznego upadku partii komunistycznej. Stanowią też próbę odpowiedzi na pytanie, czy historia mogła potoczyć się inaczej.