"Dzień 8 maja 1945 r. zapisał się w Polsce odmiennie, aniżeli w krajach zachodniej Europy. Nadal trwał zbrojny opór przeciw wrogowi, teraz już nie hitlerowskim Niemcom, ale „sojusznikowi naszych sojuszników” – Związkowi Sowieckiemu. Opłakującym setki tysięcy ofiar towarzyszył niepokój o przyszłość. Nie było wybuchu euforii, lecz co najwyżej w części społeczeństwa uczucie ulgi. Narzucone przez Związek Sowiecki władze mozolnie tworzyły podwaliny nowego ustroju państwa.

Niniejsza praca wpisuje się w nurt badań nad położeniem państwa polskiego i społeczeństwa w momencie przełomowym, jakim było zakończenie II wojny światowej w Europie. Autorom i zespołowi redakcyjnemu zależało, aby znalazły się w niej artykuły wkraczające na obszary badawcze dotychczas w niewielkim stopniu rozpoznane, ukazujące mniej znane zagadnienia z zakresu wojskowości i życia gospodarczego oraz problemy nurtujące małe, lokalne społeczności; za wartą zasygnalizowania uznano również kwestię strat wojennych poniesionych w latach 1939–1945."