Myśl Johna Henry'ego Newmana nie zamknęła się w ramach epoki, w której żył. Obecnie inspiruje ona coraz większą grupę badaczy, którzy oprócz elementów teologicznych dostrzegają w niej odpowiedzi na doniosłe problemy filozoficzne. Jednym z nich jest refleksja nad racjonalnością człowieka i powiązana z tym zagadnieniem kwestia definiowania pojęcia "rozumowanie" (reasoning). Współpraca Newmana z Richardem Whatelym zaowocowała wypracowaniem wspólnej koncepcji reasoning. Bardzo szybko jednak Newman dostrzegł nieuprawnione zaciśnięcia pojęcia racjonalności, które wprowadzał jego współpracownik. W reakcji na racjonalistyczną filozofię Whately'ego Newman rozwijał własną ideę reasoning, która ostatecznie doprowadziła go do sformułowania oryginalnej koncepcji racjonalności wiary chrześcijańskiej. Jest to ujęcie odmienne od panującego w apologetyce do Vaticanum Sacundum paradygmatu scholastyczno-zuniformizowanego. Dlatego można nazwać Newmana "apologetą racjonalności aktu wiary" w kluczu apologetyki, który reprezentował. Książka Apologia racjonalności aktu wiary jest więc próbą zrekonstruowania w kluczu reasoning i współpracy z Whatelym elementów myśli Newmana ukazujących możliwości racjonalności aktu wiary chrześcijańskiej. Celowo nawiązując w swym tytule do Apologia pro vita sua, ukazuje, w jaki sposób myśl Newmana broni wiary chrześcijańskiej przed zarzutami irracjonalności.