Pomysł napisania „biografii” Wysp Cooka kiełkował we mnie od dawna. Kraj ten jest bowiem niemal zupełnie nieznany polskiemu czytelnikowi, a w najlepszym razie budzi pocztówkowe skojarzenia z egzotycznym krajobrazem, w którym palmy kokosowe pochylają się nad plażami pokrytymi białym piaskiem i oblewanymi lazurowymi wodami Oceanu Spokojnego. Obrazek ten, aczkolwiek do pewnego stopnia prawdziwy, stanowi jednak zaledwie niewielki fragment wyspiarskiej rzeczywistości. A ponieważ zadaniem naukowców i ekspertów jest prezentowanie i analizowanie przyczyn, przebiegu oraz skutków różnorodnych wydarzeń i procesów (nie tylko stanowiących mainstream bieżących zainteresowań społecznych, lecz także tych, których potencjalne znaczenie nie zostało jeszcze należycie docenione, a nawet dostrzeżone), toteż realizacja projektu polegającego na przedstawieniu i wyjaśnieniu złożoności panoramy stosunków społecznych, gospodarczych i politycznych Wysp Cooka, wpisuje się w postrzeganie (a zarazem wartościowanie) nauki przez pryzmat jej użyteczności dla poszerzania horyzontów poznawczych i rozumienia określonych zagadnień przez całe społeczeństwo. Odpowiadając natomiast na pytanie o zasadność prowadzenia badań dotyczących sytuacji tego akurat państwa, należy stwierdzić, że Wyspy Cooka stanowią swoistą soczewkę, ogniskującą problemy i wyzwania, z którymi borykają się wszystkie małe, wyspiarskie wspólnoty pacyficzne. Należą do nich przede wszystkim peryferyjne położenie geograficzne; wzajemne oddalenie poszczególnych części składowych; niekorzystne zmiany klimatyczne i środowiskowe; niewielki potencjał demograficzny; powolny rozwój społeczny (w tym niski poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych mieszkańców); ujemny bilans migracyjny; podatność na przyswajanie zewnętrznych wzorców kulturowych, wypierających rodzimą kulturę i obyczajowość; stanowiący spuściznę kolonialną wysoki poziom zależności politycznej i gospodarczej od dawnej metropolii; warunkowana ograniczonym dostępem do zasobów ludzkich, materiałowych i finansowych niska efektywność instytucji publicznych; nadmierna elastyczność rozwiązań ustrojowych i niestabilność systemu partyjnego; wysoki poziom zależności od zewnętrznych źródeł finansowania; a nawet niejedno-znaczność statusu prawnomiędzynarodowego. To (niepełne) wyliczenie wyraźnie wskazuje, że badanie sytuacji społecznej, gospodarczej i politycznej Wysp Cooka może stanowić (i istotnie stanowiło) pasjonującą przygodę naukową, prowadzącą niekiedy do całkiem zaskakujących (a tym samym odkrywczych) wniosków.

Bartłomiej H. Toszek