Niniejsze rozważania są próbą odpowiedzi na pytania, które stawiam sobie od przynajmniej 1998 roku. Wtedy właśnie miała miejsce w Rzeszowie sesja, której organizator, profesor Piotr Żbikowski, postawił przed uczestnikami problem klasyfi kacji zjawiska, określonego mianem oświeceniowo-romantycznego przełomu. Pojawiło się w jej czasie wiele pytań i sugestii, które uwidoczniły nie tylko zagadnienia czysto badawcze, ale i okazały rzecz o wiele poważniejszą – potrzebę przeformułowania spojrzenia na polską literaturę i sztukę w „oświeceniu i romantyzmie”.
Przez już ponad dwadzieścia lat przybyło mnóstwo edycji, opracowań, pomysłów i rozwiązań, które spraw bynajmniej nie wyjaśniły, ale skomplikowały je jeszcze bardziej. Okazało się, że polska kultura po trzecim zaborze wcale nie umilkła ani nie stała się monotematyczna i z góry skazana na porażkę z kulturami obcymi. Wręcz przeciwnie, był to czas krystalizowania się polskiego modelu kulturowego, zaczętego jeszcze głęboko w wieku XVIII.