Część druga Myślenia historycznego poświęcona świadomości i kulturze historycznej stanowi antologię najistotniejszych tekstów tej tematyce poświęconych. Artykuły Jeismanna, Schönemanna, Pandela, von Borriesa, i innych ukazują świadomość historyczną i kulturę historyczną jako dwie strony tego samego medalu. Z jednej strony mamy świadomość historyczną w postaci konstruktu o charakterze indywidualnym, powstającym w wyniku procesów internalizacji i socjalizacji, z drugiej strony kulturę historyczną, istniejącą jako konstrukt zbiorowy, wytwarzany w przeciwstawnym procesie eksternalizacji.