Niewątpliwie procesy ustrojowe, polityczne i demograficzne zachodzące na obszarze byłego ZSRR mają olbrzymie znaczenie nie tylko dla jego mieszkańców, lecz także dla obywateli Europy i Azji. Istotne są one także w perspektywie globalnej. Całościowa analiza wszystkich aspektów tych przemian niestety przekracza możliwości tego wydawnictwa. Podjęto w nim jedynie niektóre wątki ustrojowe i demograficzne. Poza obrębem rozważań pozostały kwestie natury gospodarczej, ekonomicznej oraz znaczna część problematyki stosunków międzynarodowych. Zarówno redaktor, jak i autorzy poszczególnych rozdziałów zdają sobie sprawę z faktu, że o ostatecznym kształcie ustroju decydują nie najdonoślejsze koncepcje prawnicze bądź politologiczne, lecz w pierwszym rzędzie finanse i gospodarka. Wpływają one na poziom życia mieszkańców, umożliwiając w warunkach korzystnej koniunktury przeprowadzanie przez władze publiczne daleko idących reform ustrojowych. Ważnym czynnikiem są jednak także względy demograficzne, zwłasza w państwie wielonarodowym, którym z natury rzeczy jest Federacja Rosyjska. Kwestie te mają zresztą także wpływ na sytuację wewnętrzną znacznie mniejszych wielonarodowych organizmów państwowych, związanych w przeszłości bardzo ściśle z Rosją, a mianowicie Litwy i Białorusi. Oddany do rąk Czytelników tom nie odpowiada oczywiście na wszystkie pytania, które wiążą się z zarysowaną problematyką poszczególnych rozdziałów. Jego treść w dużej mierze jest wynikiem osobistych zainteresowań zespołu autorów. Pełna odpowiedź na postawione pytania wymagać będzie jeszcze dalszych pogłębionych studiów i analiz.